İstanbul 2010 Avrupa Kültür Başkenti Ajansı - Sirkeci-Hocapaşa Bölge İyileştirme Projesi

Tip: Kentsel Tasarım
İşveren: İstanbul 2010 Avrupa Kültür Başkenti Ajansı
Toplam Alan: 87.900 m²
Konum: Eminönü, İstanbul / Türkiye
Proje Ekibi: M. Ebru Erdönmez, F. Türköz Haznedar, Burak Haznedar, Ulrich Exner (Index Architekten), Sigrun Musa (Index Architekten)

Eminönü Tarihi Yarımada (Sirkeci - Hocapaşa) Yayalaştırma ve Bölge İyileştirme Projesi kapsamında yapılan çalışmalarda oluşturulması istenen ana hedefler, Sirkeci - Hocapaşa Mahallesi’nin yaşam çevresinin sağlıklaştırılması, mevcut çevre içinde yer alan çok işlevli yaya alanlarının ve kamusal alanların iyileştirilmesi, kültürel ve fiziksel mirasın korunması ve ortaya çıkarılması, proje alanının Tarihi Yarımada’daki çok işlevli yaya akslarının ve yarı özel kamusal alan niteliğindeki hanlar bölgesi ve çevresi ile ilişkilendirilmesi, ulaşım (UKOME kararları doğrultusunda), çevre düzeni ve konforu, güvenlik, kültürel mirasın korunması ve kullanım kalitesinin arttırılmasıdır.

Tarihi Yarımada karakterinin, sosyal yaşantısının ve kültürünün, kamusal alanların ve bu alanlardaki yerel yaşantının, yerel üretim geleneğinin süreklilik içinde gelişiminin sağlanması, sürdürülebilir bir bölge iyileştirmenin elde edilmesi ve buna bağlı olarak yaşamların iç içe geçtiği tarihi ve ticari alanların, mekân yaşantısının güçlendirilmesi amaçlanmaktadır.

Proje alanında oluşturulacak yaklaşımların belirlenmesi öncesinde üst ölçekli planlar ele alınmıştır. Hocapaşa Bölgesi’nin de merkezinde yer aldığı Tarihi Yarımada’ya ait 2003 yılında 50.534 yapıya ilişkin detaylı veri toplanan, 178.585 katta, 229.438 birimde ve 22.880.202 m² alanda tespit çalışmalarının gerçekleştirildiği 1/5000 ölçekli Tarihi Yarımada Koruma Amaçlı Nazım İmar Planı ve Raporu’nda yer alan veriler incelenmiştir.

Bu doğrultuda Hocapaşa bölgesinde yapılan analiz çalışmalarında mekânsal analizler 1/5000 Ölçekli Koruma Amaçlı Nazım İmar Planı Raporunda alansal analiz çalışmaları sonucunda elde edilen veriler, kat kat ve bağımsız bölüm bazında yapılmıştır. Elde edilen veriler yorumlanmış, daha sonra yapıya ait kat ve birimlerdeki fonksiyonların ağırlığına göre her bir yapının fonksiyonu incelenmiştir. 1/5000 Ölçekli Koruma Amaçlı Nazım İmar Planı’nda yapılan bölgelemeler ve Tarihi Yarımada genelinde konut, ticaret, turizm, imalat, depolama, konut + ticaret, konut + konaklama, ticaret + konaklama, ticaret + imalat alanları ile tüm sosyal ve teknik altyapı alanları temel alınarak Hocapaşa bölgesindeki verilerin oluşturulmuştur.

Yapılan analiz çalışmaları doğrultusunda projenin hedefi fiziksel mekâna yönelik olarak yapılan müdahalelerin, kullanılan yöntemlerin yarattığı sorunların aşılmasının sağlanmasıdır. Proje alanına ait eski haritaların (Goad, Pervititch, vb.) ve görsellerin de analiz çalışmalarının yanı sıra incelenmesi ile Hocapaşa bölgesinin tarihsel gelişimi gözlemlenmiş, bugünkü veriler ve istekler doğrultusunda yaklaşımlar oluşturulmuştur.

193 - 2004 yılları arasındaki haritalar incelenerek Tarihi Yarımada ve çevresindeki hızlı gelişme süreçleri bu kapsamda görülmüştür. Bu bağlamda Hocapaşa bölgesi proje alanı kapsamında önerilen yayalaştırma alanları çerçevesinde, ulaşım, kültürel ve fiziksel mirasın korunması, yayalaştırma, küçük üretimin dönüşümü, turizm gibi faktörlerin birbirleriyle ilişkili olarak ele alınması mümkün olacaktır. Proje dâhilinde; Tarihi Yarımada’daki ticari örüntülerin, küçük üretim yapısının dönüşümü ile imkânların, anıtlarla bu çok amaçlı-işlevli yaya yolları örüntülerinin, farklı kullanım potansiyellerinin görüntüsü / bilgisi ortaya çıkmış olacaktır. Saha içi bölge iyileştirme kapsamında acil gereksinimlerin basit uygulama ve müdahalelerle yaşama geçirilmesinin sağlanması hedeflenerek, proje kapsamında, Tarihi yarımada yayalaştırma kapsamında yaklaşım ve olanakların değerlendirilmesi, kavramsal çalışmaların ve alan çalışmasının (belgeleme, haritalama, veri oluşturma, ulaşım etütleri) yapılmasıdır.

Yayalaştırma projesi kapsamında sosyal - kültürel - ekonomik yapı araştırmaları yapılmış, geleneksel mahalle dokusu karakterini ve kültürünün süreklilik içinde gelişimini sağlayacak kamusal mekân düzenlemeleri yapılarak, geleneksel mahalle kültürünün ve sosyal yaşantısının devamını sağlayacak mahalle çekirdekleri ile meydanlarının güçlendirilmesi amaçlanmıştır.

Alan kullanıcıları ile farklı zamanlarda birkaç kez tekrarlanarak yapılmış olan çeşitli toplantılarda da kullanıcıların, işyeri sahiplerinin ve bölge halkının alan, alanın potansiyelleri ve gelişimine dair görüşleri ile önerileri alınmıştır. Bu görüşler ve önerilerle beraber uzmanların da katılımıyla gerçekleştirilen 2010 AKB Ajansı yürütücülüğünde gerçekleştirilen diğer toplantılarda ve alan gezilerinde de konunun uzmanlarınca ortaya konan görüşler doğrultusunda alanın tarihsel, kültürel, ticari potansiyellerinin önemi gözetilerek mevcut durumun tanımı yapılmaya çalışılmıştır.

Proje alanındaki genel karakterin, sosyal yaşantının ve kültürün, Tarihi Yarımada genelinde olduğu gibi kamusal alanların ve bu alanlardaki yerel yaşantının, yerel üretim geleneğinin süreklilik içinde gelişiminin sağlanması, sürdürülebilir bir bölge iyileştirmenin elde edilmesi ve buna bağlı olarak yaşamların iç içe geçtiği tarihi ve ticari alanların, mekân yaşantısının güçlendirilmesinin amaçlanmış olması doğrultusunda üst ölçekli planlar ve 1/5000 ölçekli Tarihi Yarımada Koruma Amaçlı Nazım İmar Planı ve Raporu’nda yer alan veriler de gözden geçirilerek ele alınmıştır. Proje alanı altı farklı alt bölge olarak ele alınmış ve çalışmalar bu doğrultuda yapılmıştır. Bu alt bölgeler arasında genel kullanım konseptlerinin de farklılaşabilmesi öngörülmüştür.

Kültür ve Turizm Bakanlığı’na bağlı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurul kararları ve raporlarının da incelenmesi ile birlikte bu raporlarda da önerildiği gibi, ‘Tarihi Yarımadanın kimliğinin korunmasına yönelik her ölçekte plan çalışmalarında ve raporlarında önerilen ve öngörülen Tarihi Yarımada’da yaya ve araçlı trafik yoğunluğunun düşürülmesi’ ilkesi doğrultusunda bölgedeki araç trafiğinin de olabildiğince düşük düzeyde tutulması hedeflenmiştir. Ancak Tarihi Yarımada’dan geçecek olan ulaşım sistemlerinin koruma amaçlı imar planlarında öngörülen desantralizasyona rağmen Suriçi’ni bir çekim merkezi haline getireceği de ortadadır ve araç ulaşım sistemlerinin maksimum düzeyde faydalı olacak şekilde kullanılabilmesi de önemlidir. Önerilecek ulaşım sistemleri ile Tarihi Yarımada’nın yeraltı ve yerüstü kültürel varlıklarının olumsuz etkilenmemesi de yeniden sorgulanmış, UKOME kararları doğrultusunda oluşturulan yeni araç ulaşımı ağı ile yayalaştırılan alanların ilişkileri sorgulanmıştır. Diğer bir taraftan da, bu anlamda bu ulaşım sistemlerinin İstanbul için önerilen ve öngörülen planlarla entegre edilmesi de oldukça önemli bir unsurdur. Proje alanında tramvay hattının da geçtiği Hüdavendigar Caddesi ve Muradiye Caddesi ile birlikte Ebusuud Caddesi, Orhaniye Caddesi, İstasyon Arkası Caddesi, Nöbethane Caddesi, Darüssade Sokak ve Kum Meydanı Sokak araç ulaşımı için kullanılacak olan cadde ve sokaklardır. Bölgede otopark ihtiyacını fazlasıyla karşılayabilecek olan mevcut otopark alanına ulaşım açısından İstasyon Arkası Caddesi, Nöbethane Caddesi, Darüssade Sokak ve Kum Meydanı Sokak araç trafiğine açık şekilde bırakılmıştır. Bu alanlarda üst ölçekli planlarda yapılabilecek daha etkin ve kullanışlı çalışmalar ile bu cadde ve sokakların bir ya da birkaçının da ileride yayalaştırılmasına karar verilmesi genel proje alanı açısından oldukça isabetli bir karar olacaktır. İstasyon Arkası Caddesi’nde bulunan katlı otoparkın oldukça fazla kapasiteye sahip olduğu ve mevcut kullanımda %70 - %80 oranda boş olduğu da gözlemlenmiştir.

Proje alanının hemen sınırında Tarihi yarımada’da bulunan Sirkeci - Halkalı banliyö hattının iyileştirilmesi ve Demiryolu Boğaz Tüp Geçiş (Marmaray) Projesinin kapsamında öngörülen Sirkeci ve Cağaloğlu istasyon çıkışları bulunmaktadır. Bu ulaşım ağını kullanacak yolcuların eylemlerinin niteliği de, bölgenin tarihsel kimliği doğrudan etkileyecek faktörler arasında yer alacaktır. Yayalaştırılan alanlar bu kullanım doğrultusunda bir sürekliliği de beraberinde getirecektir. İstasyon çıkışlarının yanı sıra alanda Marmaray projesine ait teknik alanlar ve oldukça geniş havalandırma şaftları da yer almaktadır. Bu bölgeler proje kapsamında ele alınmış ve üst kısımlarında yer alan açık alanlar da yine Marmaray ve ilgili firmalar tarafından projelendirilmiştir. Yayalaştırma projesi kapsamında müşavir firmadan proje ekibimize ulaştırılan çalışmalar vaziyet planında görsel olarak bir fikir vermesi açısından kullanılmıştır. Bu alanların tasarımı proje kapsamında yer almamaktadır.

Proje kapsamında, Sirkeci istasyonunun kullanımının kentsel mekânda yaratacağı etkileşim düşünülerek, kamusal alan kullanımları, kamusal mekân kalitesinin arttırılması da öngörülerek yaya sirkülasyon alanları, potansiyel bölgeler, görsel ve fiziksel etkileşim alanları, sokak, meydan ilişkileri mekân nitelikleri ve kamusal alan kullanım amaçları doğrultusunda tasarlanmıştır.

Projede geliştirilmesi amaçlanan kentsel mekân; insanlarla iletişim kurarken, yaşanılan çevreyi, toplumun ve bireylerin ihtiyaçlarına göre düzenlemektir. Bu anlamda mimari tasarım ve çevre etkileşimi içerisinde, “yer” ile bütünleşecek nitelikli, insan gereksinimlerine cevap veren mekânların oluşturulması amaçlanmaktadır. Bu şekilde kentleşmenin hızı ile baş edemediğimiz noktada bir kent dokusunu çevre ve yer ile ilişkilendirerek tanımlanabilir bir hale getirerek kontrol altına alınabilmesi de mümkün olabilecektir. Görsel algılama sürecinde insan ölçeğinde “yer” sorunu ve çevre etkileşimi, insanın çevresini tanıma ve kontrol etme etkenleri ile birleşmiştir.

Proje alanı Tarihi Yarımada’nın oldukça önemli bir noktasında da yer almasından dolayı Topkapı Sarayı, Ayasofya Müzesi ve Sultanahmet Camii başta olmak üzere alanın güney tarafında ve Tarihi Yarımada’nın iç kısımlarında yer alan tarihi ve turistik bölgeler ile özellikle Eminönü ve Sirkeci bölgelerinin aynı zamanda birer ulaşım merkezleri olması sebebiyle de bağlantılarını sağlamasının yanı sıra Gülhane Parkı ile İstasyon Arkası ve Tayahatun caddelerinin kesiştiği yerden kurduğu bağlantı ile de kuzey-güney yönünde olduğu gibi doğu-batı aksında da kurduğu önemli bağlantılardan dolayı da ön plana çıkmaktadır. Gülhane Parkı ile kurulan ilişki aynı zamanda bu alanda yer alan İslam Bilim ve Teknoloji Tarihi Müzesi ve diğer kültürel faaliyet alanları ile bağlantısı açısından da önemlidir. Bu bölgelerde ileride farklı müzelerin yer alması veya bir kısım müzelerin bu alanlara nakledilmesi için çalışmaların yer aldığı da bilinmektedir.

Hocapaşa - Sirkeci bölgesinde yapılan çalışmalarda kullanılan malzemeler genel konsept dahilinde sunulmuş, tüm bu genel çerçeve kapsamında proje alanında oluşturulan 6 alt bölgeler oluşturulmuş ve yaklaşımlar belirlenmiştir.

Projeye Ait Görseller

TEB Mimarlık’ın yazılı izni olmadan ilgili içeriğin tümü veya bir kısmı işlenemez, kopyalanamaz, iletilemez, yayılamaz, dağıtılamaz, çoğaltılamaz, yayımlanamaz, kullanılamaz.