Çiftehavuzlar Mahallesi Kentsel Yenileme Konsept Projesi
Tip: Kentsel Tasarım
Yürütücü: Kentsel Strateji Derneği - 'Mahalle için 3 Yaşamsal Dokunuş' Çalışması
Toplam Alan: 468.300 m²
Konum: Esenler, İstanbul / Türkiye
Proje Ekibi: M. Ebru Erdönmez, Burak Haznedar, Orkun Kasap , Ufuk Polat
Sosyal İletişim Arayüzü Olarak Kentsel Mekân
Toplumsal etkileşim ve sosyal iletişim ağlarının kentsel mekân kurgusu üzerinde etkisinin yanı sıra günümüzde kentsel gelişim süreçleri içinde kentsel yenileme ve kentsel dönüşüm kavramları sıkça karşımıza çıkmaktadır. Toplum tabanlı bir yenileme ve dönüşüm modeli, içinde yaşayan kentlilerin yaşam koşullarının iyileştirilmesi, kentsel dokunun sosyal ilişkileri ve toplumu yapılandırmasına imkân veren ekonomik, tarihsel ve sosyal boyutları ile ele alınan bütünsel bir yaklaşım olmalıdır.
Bu bütüncül yaklaşım içinde yer vereceğimiz; tüm özel, açık ve yarı-açık kamusal alanlarlarla birlikte kentteki ihmâl edilmiş boşlukları da barındıran ‘negatif alanlar’ olarak tanımlayacağımız alanların kentsel doku içindeki önceliği, yeri ve temel dağılım modeli, çalışmanın metodolojisini oluşturmaktadır.
Çiftehavuzlar Mahallesi 461.382 nüfuslu Esenler ilçesinin en eski yerleşim alanlarından biridir. Bahçeli tek, iki ve üç katlı konut tipolojilerinin yoğun olarak görüldüğü mahalle, bölgenin göç alması ile birlikte fizikî olarak farklı mahallelere bölünmüştür. Namık Kemal Mahallesi’nin de dâhil olduğu bu yeni mahallelerde özellikle yoğun göçün görüldüğü dönemlerde ortaya çıkan yeni yapılaşmanın çok katlı, bitişik nizam ve dar sokaklar temelinde kendiliğinden gelişmiş bir morfolojik karakterde olduğu tespit edilmiştir.
Çalışma alanımızı oluşturan bölge, iki mahalleyi kapsayan ve mevcut doku ile bağlantı noktaları göz önüne alınarak belirlenmiş olan, konut dokusunun yoğunlaştığı Çiftehavuzlar ve Namık Kemal Mahalleleri’dir. Çalışma alanının batısında Yıldız Teknik Üniversitesi Davutpaşa Kampusu bulunmaktadır. Alanın doğusunda konumlanmış olan Otogar Bağlantı Yolu, Dumlupınar Caddesi ve metro hattı ise bir eşik vazifesi görerek çalışma alanının Bayrampaşa ilçesi ve sanayi bölgeleri ile fiziksel irtibatını sınırlamaktadır. Çalışma alanın kuzeyi ve güneyi ise konut yoğun bölgelerdir.
Çiftehavuzlar ve Namık Kemal Mahalleleri yoğun konut dokusunun yanı sıra eğitim ve ticaret gibi farklı işlevlerini de barındırmaktadır. Çalışma alanında 3 adet cami ve 2 adet orta öğretim düzeyinde eğitim yapısının yanı sıra; 9 adet 7 katlı, 135 adet 6 katlı, 272 adet 5 katlı, 306 adet 4 katlı, 269 adet 3 katlı, 190 adet 2 katlı ve 219 adet 1 katlı konut yapısı bulunmaktadır.
Çalışma alanının kuzeyi dar sokak dokusu ve konut işlevinin yoğun olarak görüldüğü bölgelerdir. Bazı yapıların zemin katlarında ticari alanlar ve küçük boyutlu üretim faaliyetlerinin yapıdığı üretim alanları görülmektedir. Alanda yüksek kotun yer aldığı batı kısmı ile alanın doğusu arasında uzanan dar sokaklarda ise eğim yapısal olarak kullanım zorluklarını da beraberinde getirmektedir. Bu durum sosyal ve kamusal alan kullanımını da etkileyerek, bu alanların enformel bir şekilde farklı kullanım ağları ve alışkanlıklarının çakışması ile oluşmasını beraberinde getirmiştir. Kaldırımların, merdiven ve yapı girişlerindeki ara mekânların oyun alanı, rekreatif ve karşılaşma alanları olarak kullanılması sosyal iletişim ve etkileşim için gerekli fiziksel mekân yetersizliğini göstermektedir.
Kamusal kullanıma yönelik alanlar büyük ölçüde çalışma alanının doğu kısmına yakın yer alan Namık Kemal Caddesi üzerinde bulunmaktadır. Kuzey-güney doğtultusunda uzanan bu caddenin iki ucunda yoğun olarak kullanılan birer park ve rekreasyon alanı da yer almaktadır. Namık Kemal ve Çiftehavuzlar Mahalleleri’nin kentsel ulaşım ağlarına dahil olabilmesini sağlayan metro istasyonuna da bu caddeden ulaşılmaktadır. Ticaret işlevinin de yoğunlaştığı cadde Namık Kemal Caddesi, Çiftehavuzlar Caddesi ile çalışma alanının doğusunda yer alan Dumlupınar Caddesi eşiği üzerinden sanayi alanlarına bağlanmaktadır.
Çiftehavuzlar Mahallesi sınırları içerisinde yer alan bölgede ise mevcut durumda kamusal kullanım açısından değerlendirilmeyen büyük bir arazi mevcuttur. Sınırları net olmayan bu alan mahalledeki konut dokusunu izole ederek çalışma alanının güneyinde yer alan Yıldız Teknik Üniversitesi Davutpaşa Kampusu ana girişi, Yıldız Caddesi ve cadde üzerindeki Davutpaşa Metro İstasyonu ile bağlantısını özellikle yaya kullanımı açısından zorlaştırmaktadır.
Çalışma alanı genelinde enformel kamusal kullanımlar dar sokak dokusunda gerçekleşebiliyor gibi görülse de, alanın batısında eğimin etkisinin yoğun olarak görüldüğü kısım başta olmak üzere mevcut sokak dokusu kentsel mekân kurgusunda sosyal etkileşim ve mekânsal birlikteliği kesintiye uğratan veya sınırlayan bir unsur olarak ön plana çıkmaktadır. Kamusal kullanımın sosyal iletişim ve etkileşimdeki etkisi düşünüldüğünde kentsel mekân, her türlü kentsel aktör özelinden tanımlanabilecek sosyal ağlara bir altlık sağlayabilmesi ölçüsünde kalitesini arttırmaktadır.
Bu doğrultuda, yenileme projelerinde çoğu zaman görüldüğünün aksine, çalışma alanı bütününde kentsel mekân kullanım okuması sosyal etkileşimin gerçekleşebileceği kamusal mekân kurgusu, özel, yarı-açık ve açık kamusal alanların ve ihmal edilmiş kent boşluklarının oluşturduğu ‘negatif alanlar’ bütünü üzerinden ele alınmıştır. Tüm bu negatif alanların sosyal etkileşimin gerçekleşeceği bir altlık olarak kurgulanması ve yapı stoğu olarak da değerlendirilebilecek pozitif alanların negatif kullanım alanları ile ilişkisi kentsel mekân sürekliliği açısından belirleyici rol oynayacaktır.
Yeni yapılanma merkez bölgeler ve yoğun kullanım alanlarında işlevsel olarak farklılaşabilecek veya ticaret gibi belli başlı işlevlerin ön plana çıktığı bölgelerde esnek ve işlevsel yoğunluk tasarımına da olanak sağlayacaktır. Çalışma alanında mevcut durumda oluşmuş ve birbiri ile ilişkisi sınırlı olan ticaret ve konut alanlarının bu negatif kullanım alanları vasıyasıyla ilişkilendirilmesi sağlanarak farklı işlevlerin kopuk bir şekilde belli bölgelerde yerleşerek kentsel mekân kalitesini olumsuz yönde etkileyebilecek gece-gündüz kullanım farklılıkları, kullanım süreleri, güvenlik, vb. unsurlar düzenlenebilecektir.
Mevcut sokak kesit ve kapasiteleri korunmak, belli bölgelerde de artırılmak suretiyle çalışma alanı kullanım alanları bazında bütünsel bir kentsel mekân kurgusu, kullanımının sürekliliği ve erişilebilirliği açısından farklı alternatifler ile ele alınmıştır. Geleneksel olarak düşeyde yoğunlaşarak yükselen ticaret yoğun merkez kullanım alanlarında negatif alan kurgusu vasıtasıyla işlevsel yoğunluklar öngörülmüş, yüksek yapıların tanımladığı bir merkez yerine farklı büyüklüklerdeki kullanım alanlarının kamusal alanlarla ilişkilendirilerek sosyal doku ve kamusal ağ bütünü içerisinde yer almaları için alternatifler hazırlanmıştır.
Kentsel kullanım ve kentsel mekân kurgusu üzerine oluşturulan alternatiflerin hazırlanması sürecinde yapılan kentsel yoğunluklar, kullanım alışkanlıkları doğal ve yapay kentsel eşikler, bağlantı ve transfer noktaları, vb. analizleri, çalışma alanının -kısmen eğimin de etkisini yitirdiği doğu tarafına yakın- kuzey-güney aksında yer alan Namık Kemal Caddesi’nin yeni negatif alan kurgusu ile geliştirilebileceğini ortaya koymaktadır. Halîhazırda alandaki ticari kullanım yoğunluğunun da yer aldığı cadde; ana ulaşım akslarına yakınlığı, mevcut rekreatif ve yeşil alan dokusu ile ilişkisi, kentsel ulaşım ağları ile çalışma alanının entegrasyonu, tasarlanan konut alanları başta olmak üzere çalışma alanının her bölgesiyle yürüme mesafesindeki ilişkisinden dolayı kolay erişilebilirliği ile bu gelişim için anahtar unsurlar olarak öne çıkmaktadır. Düşey yoğunluk yerine işlevsel yoğunluklar üzerinden oluşturulan merkezi bir ticari aks olan ve tasarımın omurgasını oluşturan bu cadde negatif alan kurgusu ile birlikte oluşturulan kullanım ve toplanma alanları ile birlikte acil durumlar, deprem vb. afetlerde çevresi açısından güvenli bir alan olarak da kullanılabilecek şekilde ele alınmıştır. Bu aks bir kentsel koridor olarak nitelendirilebilir.
Çalışma alanında negatif alanlar ağının alt unsur kamusal kullanım alanları, özellikle konut yoğun ve ticaret yoğun alanlar başta olmak üzere farklı işlevlerin yoğun olarak bulunduğu alanlarda boyut ve nicelik açısından çeşitlilik gösterecek şekilde ele alınmıştır. Kentsel mekân kurgusu negatif alanlar bütününde sirkülasyon ve bağlantı aksları, açık, yarı-açık kamusal alanların yapısal kullanım ile ilişkisi ve kamusal alan geçişliliği üzerinden oluşturulmuştur.
Toplumsal iletişim ve etkileşime imkân vermeyen kentsel mekân kurgular kent yapılanmalarında dönüşüm ve yenilenmenin gerektirdiği çözüm arayışlarını sonuçsuz kılacaktır. Örnek çalışma alanında farklı yapılanmaları da içerecek şekilde yer alan tüm özel, açık ve yarı-açık kamusal alanlarla birlikte kentteki ihmâl edilmiş boşlukları da barındıran negatif alanlar dokusu gibi, sosyal iletişim merkezli kentsel kamusal alan tasarımında sanal ve gerçek ortamlar, yerleşim alanları ve tüm kentsel mekânlar lokal ve bölgesel olarak tüm alt unsurları ile birlikte ele alınmalıdır. Bu anlamda, kentsel ve mimari planlamalarda katılımcı bir planlamayla, kent kullanıcılarının sosyo-kültürel gereksinimleri de göz önüne alınarak farklı kültürlerin bir arada var olabildiği nitelikli kentsel mekânlar oluşturulmalıdır. Bu anlamda kamusal alanlar bu etkileşimin yaşanacağı odak noktalardır.
Ortaya çıkan çoğulcu sosyal ve kültürel yapı, kozmopolit bir kentsel birliktelik için şans yaratır. Kültürlerin ve yaşam biçimlerinin farklılığı, büyükşehirlerde kültürel olarak toplumun bir biçimde ötekileştirdiği kesimlerin toplumsal hayata katılımını kolaylaştırırken, aynı zamanda yeni ve kısmen hibrid kimlikler de yaratır. Bu şekilde aynı olanların bir araya gelmesi ile oluşan bir toplum değil, ana unsur olan bireylerin tüm farklılıkları ile birlikte buluşarak ve birlikte varolarak yaratacalan bir toplumdan bahsedilebilir.
Günümüzde kentsel alanların dönüşümü sadece fiziksel mekânların mimari ve kentsel planlamadaki dönüşümü üzerinden değil, aynı zamanda sosyal yapılanma ve toplumsal etkileşimi kuvvetlendirecek şekilde kamusal alanlar üzerinden varolacağı dikkate alınmalı ve dönüşüm senaryoları bu yapılanmanın gerekliliğinin bilincinde olarak oluşturulmalıdır.
Projeye Ait Görseller
Copyright © Tüm Hakları Saklıdır.
TEB Mimarlık’ın yazılı izni olmadan ilgili içeriğin tümü veya bir kısmı işlenemez, kopyalanamaz, iletilemez, yayılamaz, dağıtılamaz, çoğaltılamaz, yayımlanamaz, kullanılamaz.